Kinh Tế Nhật Bản: Hành Trình Từ Suy Thoái Đến Phục Hồi - Bí Quyết và Thách Thức

Nhật Bản, quốc gia có nền kinh tế thị trường tự do phát triển, đứng thứ ba thế giới về GDP danh nghĩa và thứ tư theo sức mua tương đương. Là thành viên của G7 và G20, Nhật Bản nổi bật với GDP bình quân đầu người 41.637 USD (theo sức mua tương đương, 2020), dự trữ ngoại hối 1.2 nghìn tỷ USD (2023), và một nợ công chiếm 263,9% GDP (2022).

• Nhật Bản là quốc gia hàng đầu về giảm phát, đặc biệt từ khi "bong bóng tài sản" sụp đổ vào năm 1991.
• Thu nhập và chi tiêu của người dân tăng, dấu hiệu của một bước ngoặt sau 25 năm chống giảm phát.
• Thách thức: Dân số già và tỷ lệ sinh giảm, dẫn đến thiếu hụt lao động và suy giảm tiêu thụ nội địa.

Năm 2023, GDP Nhật Bản ghi nhận mức giảm trong hai quý liên tiếp, dẫn đến suy thoái và mất ngôi nền kinh tế lớn thứ ba thế giới. Tuy nhiên, lạm phát tăng cao nhất trong 41 năm với chỉ số giá tiêu dùng tăng 3.1%, do giá thực phẩm đắt đỏ và đồng yen yếu.

Nền kinh tế Nhật Bản dự kiến sẽ tiếp tục tăng trưởng ở mức khiêm tốn vào năm 2023, với sự tăng trưởng của dịch vụ du lịch và nhu cầu bị dồn nén là những yếu tố hỗ trợ chính. Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) duy trì lãi suất cực thấp trong bối cảnh chính sách tiền tệ trên toàn cầu ngày càng thắt chặt.

Để biết thêm thông tin chi tiết, xin vui lòng tham khảo tại các nguồn uy tín về kinh tế Nhật Bản.

Kinh tế Nhật Bản, một trong những nền kinh tế thị trường tự do phát triển hàng đầu thế giới, đứng thứ ba về GDP danh nghĩa và thứ tư theo sức mua tương đương (PPP). Là thành viên quan trọng của G7 và G20, Nhật Bản ghi nhận GDP bình quân đầu người đạt 41.637 USD theo PPP vào năm 2020. Tuy nhiên, nền kinh tế này đối mặt với biến động mạnh do tỷ giá hối đoái, dẫn đến sự thay đổi trong tính toán GDP theo USD. Quốc gia này còn nổi tiếng với sàn giao dịch chứng khoán Nikkei 225, là một trong những sàn giao dịch lớn nhất thế giới về vốn hóa thị trường.

• Dân số: Dự kiến giảm xuống còn 106.4 triệu người vào năm 2045, với tình trạng thiếu hụt lao động nặng nề và suy giảm tiêu thụ nội địa.
• Giảm phát: Nhật Bản đứng đầu thế giới về giảm phát, một tình trạng khiến giá cả hàng hóa sụt giảm, ảnh hưởng đến sản xuất và chi tiêu của người dân.
• Tăng trưởng: Dù gặp khó khăn, nhưng nền kinh tế dự kiến sẽ tiếp tục tăng trưởng nhờ nhu cầu bị dồn nén và sự phát triển của dịch vụ du lịch.

Qua các cuộc khảo sát kinh doanh như Tankan của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản, chỉ số niềm tin kinh doanh cho thấy sự phục hồi từ cuộc khủng hoảng COVID-19, với niềm tin của các nhà sản xuất tăng lên. Tuy nhiên, chi tiêu của người tiêu dùng đã giảm do tác động của đại dịch, dù dự báo sẽ tăng trong năm sau khi dịch bệnh được kiểm soát tốt hơn.

Nhật Bản, một trong những nền kinh tế hàng đầu thế giới, khẳng định vị thế với GDP lớn thứ ba và là quốc gia phát triển với mức GDP bình quân đầu người cao. Nền kinh tế này nổi bật với sự cân bằng giữa truyền thống và hiện đại, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ và sản xuất. Dưới đây là một số đặc điểm nổi bật:

• Giảm phát: Nhật Bản nổi tiếng là quốc gia đối mặt với tình trạng giảm phát, một hiện tượng kinh tế khi cung vượt qua cầu, dẫn đến giảm giá hàng hóa và dịch vụ, ảnh hưởng đến chi tiêu và sản xuất.
• Tình trạng dân số: Dân số Nhật Bản đang suy giảm với tốc độ nhanh chóng, gây ra vấn đề thiếu hụt lao động và suy giảm tiêu thụ nội địa.
• Chính sách tiền tệ linh hoạt: Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) nổi tiếng với việc áp dụng các biện pháp chính sách tiền tệ linh hoạt để kích thích tăng trưởng và đối phó với giảm phát.
• Xuất khẩu mạnh mẽ: Mặc dù đối mặt với thách thức từ dân số suy giảm, Nhật Bản vẫn duy trì vị thế là một trong những quốc gia xuất khẩu hàng đầu thế giới, nhất là trong lĩnh vực công nghệ và ô tô.

Qua các nghiên cứu và khảo sát kinh tế, Nhật Bản tiếp tục chứng minh khả năng phục hồi và thích nghi với các thách thức kinh tế toàn cầu.

Nền kinh tế Nhật Bản đứng trước nhiều thách thức và cơ hội độc đáo, từ vấn đề dân số già đến sự thay đổi trong chính sách tiền tệ. Dưới đây là một số điểm nổi bật:

• Thách thức về dân số: Dân số Nhật Bản dự kiến sẽ tiếp tục giảm, với dự báo mất khoảng 900.000 người mỗi năm cho đến năm 2045. Điều này dẫn đến thiếu hụt lao động và giảm tiêu thụ nội địa, buộc các công ty phải mở rộng ra nước ngoài.
• Giảm phát: Giảm phát là một vấn đề kéo dài, với nguồn cung vượt quá nhu cầu tiêu thụ, làm giảm giá hàng hóa và dịch vụ. Điều này làm giảm chi tiêu và sản xuất, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế.
• Tăng trưởng kinh tế: Mặc dù đối mặt với thách thức, Nhật Bản vẫn kỳ vọng tăng trưởng GDP danh nghĩa, với dự kiến tăng trong các năm tài khóa tiếp theo. Chính phủ cũng đã công bố các biện pháp hỗ trợ như hỗ trợ tiền mặt cho gia đình có thu nhập thấp và giảm thuế.
• Nhu cầu trong nước và du lịch: Nhu cầu bị dồn nén và tăng trưởng trong dịch vụ du lịch dự kiến sẽ thúc đẩy chi tiêu người tiêu dùng. Tuy nhiên, tăng trưởng tiền lương chậm trong bối cảnh lạm phát cao có thể hạn chế chi tiêu.
• Chính sách tiền tệ và lạm phát: Thống đốc BoJ tỏ ra thận trọng về việc đạt mục tiêu lạm phát 2%, trong khi thị trường kỳ vọng vào việc chấm dứt lãi suất và lợi suất âm, một bước đi hướng tới bình thường hóa chính sách tiền tệ.

Các chính sách và biện pháp hỗ trợ từ chính phủ, cùng với sự linh hoạt trong chính sách tiền tệ, mang lại cơ hội để Nhật Bản vượt qua các thách thức hiện tại và khai thác tiềm năng tăng trưởng trong tương lai.

Trong bối cảnh lạm phát cao kéo dài, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) đã quyết định tiếp tục chính sách nới lỏng tiền tệ, gây bất ngờ cho thị trường khi nhiều nước lớn khác chuyển hướng thắt chặt chính sách tiền tệ. Điều này đã dẫn đến việc bán tháo trái phiếu chính phủ Nhật Bản và đặt BoJ vào tình thế phải mua trái phiếu với số lượng lớn, làm tăng áp lực lên chính sách kiểm soát đường cong lợi suất.

BoJ cũng đã điều chỉnh dự báo tăng trưởng kinh tế và lạm phát, giảm dự báo tăng trưởng GDP cho các năm tài chính tiếp theo và nâng dự báo CPI cốt lõi, phản ánh sự không chắc chắn và áp lực lạm phát mà nền kinh tế đang phải đối mặt. Mặc dù lạm phát cao, BoJ vẫn trong tình trạng "cưỡi trên lưng hổ", không thể dễ dàng thay đổi chính sách nới lỏng do lo ngại ảnh hưởng đến sự phục hồi kinh tế.

Thống đốc BoJ, Haruhiko Kuroda, nhấn mạnh sự cần thiết phải tiếp tục nới lỏng chính sách tiền tệ để đạt được mục tiêu lạm phát ổn định 2% và hỗ trợ phục hồi kinh tế sau đại dịch Covid-19. Sự nới lỏng này bao gồm việc duy trì lãi suất thấp và mua trái phiếu chính phủ không giới hạn, dù điều này đã khiến đồng Yên giảm giá mạnh, đạt mức thấp nhất trong 24 năm qua.

Các nhà phân tích dự báo không có thay đổi lớn về chính sách tiền tệ của BoJ trong tương lai gần, mặc dù sự khác biệt về chính sách giữa BoJ và các ngân hàng trung ương lớn khác có thể gây ra biến động cho thị trường vốn quốc tế, đặc biệt là các thị trường mới nổi.

Dự đoán cho năm 2024 cho thấy sự phục hồi của kinh tế Nhật Bản vẫn còn chậm, với nhu cầu trong nước không mạnh mẽ như mong đợi. Sự phục hồi chủ yếu dựa vào xuất khẩu, đặc biệt là ô tô, và một số phục hồi trong tiêu dùng nội địa. Tuy nhiên, nhu cầu tiêu dùng cá nhân và nhập khẩu vẫn tiếp tục giảm.

Tỷ lệ tăng trưởng GDP thực tế trong quý từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2023 dự kiến đạt +1,5% so với quý trước, tương đương với tăng +6,0% trên cơ sở hàng năm, được dự đoán là mức tăng lớn nhất. Dù vậy, điều này cũng chỉ ra rằng nhu cầu trong nước vẫn yếu.

Lần đầu tiên, Nhật Bản kỳ vọng GDP danh nghĩa sẽ vượt qua 600.000 tỷ yen (khoảng 4.200 tỷ USD) trong năm tài khóa 2024, nhờ vào kỳ vọng tăng trưởng thu nhập vượt xa lạm phát. Lạm phát dự kiến giảm xuống còn 2,5% từ mức 3,0% trong năm tài khóa hiện tại.

Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) dự báo tốc độ tăng trưởng kinh tế trong năm tài khóa 2023 sẽ chậm lại do ảnh hưởng từ sự suy giảm của các nền kinh tế nước ngoài, với lạm phát dự báo là 1,8% cho năm 2023, 2% cho năm 2024 và giảm xuống còn 1,6% vào năm 2025.

Nhật Bản đang đối mặt với thách thức lớn do sự già hóa dân số và giảm tỉ lệ sinh, dẫn đến thiếu hụt nguồn nhân lực. Tỷ lệ sinh thấp và dân số già đang đe dọa đến sự phát triển kinh tế và bền vững của chế độ an sinh xã hội.

• Giảm tỉ lệ dân số trong độ tuổi lao động khiến cho tình trạng thiếu nguồn nhân lực trở nên nghiêm trọng, buộc doanh nghiệp phải tìm kiếm giải pháp như tăng tỷ lệ tham gia của lao động nữ và người cao tuổi.
• Chế độ an sinh xã hội như lương hưu và y tế cũng đang trở nên không bền vững do sự giảm của lực lượng lao động đóng góp vào hệ thống.
• Kinh tế địa phương đang suy yếu với việc dân số giảm, dẫn đến việc suy giảm của cả dịch vụ công lẫn tư nhân, ảnh hưởng đến cuộc sống địa phương.

Nhật Bản đã áp dụng nhiều biện pháp nhằm giải quyết vấn đề này, bao gồm việc nâng cao tỷ lệ tham gia của phụ nữ và người già trong lực lượng lao động, xoá bỏ giới hạn tuổi lao động, và tăng cường sử dụng công nghệ để bù đắp cho thiếu hụt nhân lực.

Chính phủ Nhật Bản cũng đã công bố các chính sách nhằm tăng tỷ lệ sinh và hỗ trợ các gia đình trẻ, nhưng hiệu quả của các chính sách này vẫn còn đang được theo dõi và đánh giá.

Nhật Bản, dưới thời Thủ tướng Shinzo Abe, đã định hình lại vai trò quốc tế với một "chiến lược an ninh quốc gia" và ngoại giao chủ động, nhằm cải thiện vị thế quốc tế và ảnh hưởng đến cục diện an ninh khu vực. Nhật Bản đã thể hiện là nhân tố tích cực trong việc bảo đảm cam kết của Mỹ và kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc, cũng như thúc đẩy vai trò của các thể chế khu vực như ASEAN.

Nhật Bản cũng đã ký kết Hiệp định đối tác kinh tế (EPA) với Liên minh châu Âu (EU) và tham gia tích cực trong CPTPP, mở rộng ảnh hưởng kinh tế và sức mạnh mềm trên trường quốc tế. Các thỏa thuận này không chỉ góp phần tạo ra việc làm mới và tăng trưởng GDP mà còn giúp Nhật Bản cạnh tranh lành mạnh với các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc, trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ gia tăng.

Nhật Bản đã nỗ lực tăng cường mối quan hệ và hợp tác với các nước ASEAN, đánh dấu sự quay trở lại với khu vực này và giảm bớt sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Qua đó, Nhật Bản không chỉ cải thiện vị thế kinh tế tại khu vực mà còn lan tỏa sức mạnh mềm của mình.

Qua quan hệ ngoại giao và cải cách, Nhật Bản đã và đang tìm cách nâng cao vai trò chính trị trên trường quốc tế, phản ánh qua sự tham gia trong quan hệ đối ngoại và sự cạnh tranh quyền lực giữa các quốc gia.

Nhật Bản, một trong những quốc gia phát triển hàng đầu về công nghệ, tiếp tục dẫn đầu trong nghiên cứu và ứng dụng công nghệ mới. Các ngành công nghệ nổi bật bao gồm công nghệ pin năng lượng mặt trời, nhiên liệu hydro, trí tuệ nhân tạo (AI), và robot.

• Công nghệ pin năng lượng mặt trời và pin nhiên liệu hydro đã giúp Nhật Bản tiên phong trong lĩnh vực năng lượng sạch, cùng mục tiêu sản xuất 3 triệu tấn hydro hàng năm vào năm 2030 và đạt trung hòa carbon vào năm 2050.
• Trí tuệ nhân tạo (AI) và robot đã được ứng dụng rộng rãi, từ việc tăng năng suất công nghiệp đến việc hỗ trợ trong các hoạt động hàng ngày và dịch vụ y tế từ xa. Robot hỗ trợ tại nhà và giao hàng tự động đang dần trở nên phổ biến, đồng thời việc sử dụng AI trong chỉnh sửa ảnh và video cũng mang lại trải nghiệm tốt hơn cho người dùng.

Nhật Bản không chỉ chú trọng phát triển các công nghệ hiện đại mà còn nhấn mạnh vào việc đổi mới sáng tạo làm nền tảng cho sự phát triển kinh tế tri thức và kinh tế số. Đây là động lực quan trọng để tăng năng suất lao động và giá trị gia tăng cho nền kinh tế.

Với sự đổi mới sáng tạo không ngừng và cam kết mạnh mẽ với công nghệ, kinh tế Nhật Bản không chỉ khẳng định vị thế trên trường quốc tế mà còn dẫn đầu trong cuộc chạy đua hướng tới tương lai bền vững và xanh. Sự phát triển mạnh mẽ này hứa hẹn mở ra triển vọng mới cho đất nước mặt trời mọc.

Trong quý 4 năm nay, kinh tế Nhật Bản đã ghi nhận mức giảm hàng năm 0,9% trong lĩnh vực tiêu dùng tư nhân. Điều này cho thấy sự suy thoái trong phần lớn đối với người tiêu dùng, điều này có thể ảnh hưởng đến tình hình kinh tế chung của đất nước.

Cùng với đó, dữ liệu cho thấy kinh tế của Nhật Bản rơi vào suy thoái kỹ thuật, khiến nước này mất ngôi vị nền kinh tế lớn thứ 3 thế giới. Điều này có thể đem lại những thách thức mới đối với chính sách kinh tế của chính phủ Nhật Bản và cần phải được giải quyết trong thời gian tới.