Nguồn Gốc Lễ Hội Ná Nhèm: Khám Phá Lễ Hội Độc Đáo Của Người Tày

Lễ hội Ná Nhèm là một lễ hội truyền thống đặc sắc của người Tày, được tổ chức vào ngày Rằm tháng Giêng hàng năm tại xã Trấn Yên, huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn. Tên gọi "Ná Nhèm" trong tiếng Tày có nghĩa là "mặt nhọ", phản ánh phong tục bôi nhọ mặt trong lễ hội để hóa trang và thể hiện sự kết nối với thế giới tâm linh.

Lễ hội bao gồm các nghi thức thờ cúng Thành hoàng, Đức Thánh Cao Sơn Quý Minh, Đức Vua Miêu Tĩnh và Đức Vua Cao Quyết, gắn liền với truyền thuyết về cuộc chiến chống giặc giữ làng của người dân địa phương. Một điểm nhấn độc đáo của lễ hội là màn rước sinh thực khí nam ("Tàng thinh") và sinh thực khí nữ ("Mặt nguyệt"), biểu trưng cho tín ngưỡng phồn thực và khát vọng sinh sôi, nảy nở của cộng đồng.

Sau hơn 50 năm gián đoạn, lễ hội đã được phục dựng vào năm 2012 và đến năm 2015, được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Hiện nay, lễ hội Ná Nhèm không chỉ là dịp để người dân địa phương tưởng nhớ tổ tiên, mà còn là cơ hội để du khách khám phá và trải nghiệm nét văn hóa độc đáo của người Tày ở Lạng Sơn.

Lễ hội Ná Nhèm có nguồn gốc từ một tín ngưỡng phồn thực của người Tày, phản ánh khát vọng sinh sôi, nảy nở và bảo vệ sự phát triển của cộng đồng. Lễ hội được tổ chức để tưởng nhớ và tri ân các vị thần linh, đặc biệt là Thành hoàng, những người đã giúp dân làng đánh bại kẻ thù trong các cuộc chiến tranh bảo vệ lãnh thổ. Đây cũng là dịp để cộng đồng người Tày cầu mong mùa màng bội thu và cuộc sống bình an.

Lịch sử lễ hội gắn liền với những truyền thuyết về các vị anh hùng dân gian, trong đó có hình ảnh của các chiến sĩ bảo vệ làng mạc khỏi sự xâm lăng của giặc. Một trong những yếu tố quan trọng của lễ hội là tục lệ bôi nhọ mặt (hay còn gọi là "ná nhèm"), biểu tượng cho sự hòa nhập giữa con người với thế giới thần linh và thể hiện sự mạnh mẽ, kiên cường của cộng đồng.

Vào những năm đầu thế kỷ 20, lễ hội này đã dần bị mai một, nhưng đến năm 2012, lễ hội Ná Nhèm đã được phục dựng với mong muốn bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của người Tày. Ngày nay, lễ hội không chỉ là dịp để người dân ôn lại lịch sử mà còn là cơ hội để gìn giữ và phát huy các phong tục, tập quán quý báu của dân tộc.

Lễ hội Ná Nhèm không chỉ là dịp để người dân vui chơi mà còn mang đậm ý nghĩa văn hóa và tâm linh sâu sắc. Lễ hội thể hiện lòng tôn kính đối với các vị thần linh và tổ tiên, những người đã giúp bảo vệ cộng đồng qua bao thế hệ. Tại lễ hội, người dân sẽ bày tỏ lòng biết ơn và cầu nguyện cho một năm mới an lành, mùa màng bội thu, gia đình hòa thuận, và sức khỏe dồi dào.

Tâm linh của lễ hội thể hiện qua những nghi thức thờ cúng Thành hoàng và các vị thần linh, những người được cho là bảo vệ làng mạc và giúp đỡ trong các cuộc chiến đấu chống giặc. Nghi thức bôi nhọ mặt, hay còn gọi là "ná nhèm", được xem là một hành động để xua đuổi tà ma, xấu xa, bảo vệ sự trong sạch và bình yên cho cộng đồng. Hành động này cũng biểu trưng cho sự mạnh mẽ, kiên cường của người dân Tày, sẵn sàng vượt qua mọi thử thách và khó khăn.

Bên cạnh đó, lễ hội còn gắn liền với tín ngưỡng phồn thực, với mong muốn thúc đẩy sự sinh sôi, nảy nở, bảo vệ sự thịnh vượng của cộng đồng. Tất cả các hoạt động trong lễ hội đều hướng đến sự phát triển, an bình và hạnh phúc cho mọi người, giúp duy trì mối liên kết mạnh mẽ giữa con người và thiên nhiên, giữa quá khứ và hiện tại.

Lễ hội Ná Nhèm bao gồm nhiều nghi thức và hoạt động đặc sắc, phản ánh bản sắc văn hóa của người Tày và gắn liền với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, thần linh. Dưới đây là những nghi thức chính trong lễ hội:

• Nghi thức dâng hương và thờ cúng: Lễ hội bắt đầu bằng nghi thức dâng hương, cầu xin các thần linh bảo vệ sức khỏe, mùa màng bội thu cho cộng đồng. Người dân tham gia lễ cúng thành hoàng, các vị thần, để tỏ lòng biết ơn và cầu bình an.
• Lễ rước sinh thực khí: Đây là một nghi thức quan trọng trong lễ hội, biểu tượng cho tín ngưỡng phồn thực của cộng đồng. Màn rước sinh thực khí nam và nữ diễn ra sôi động, nhằm cầu mong sự sinh sôi nảy nở, sức khỏe và sự thịnh vượng cho làng xóm.
• Tục bôi nhọ mặt (ná nhèm): Một trong những điểm đặc biệt của lễ hội là tục bôi nhọ mặt. Người tham gia sẽ bôi một lớp bột than đen lên mặt mình để hóa trang, xua đuổi tà ma, đồng thời thể hiện sức mạnh, sự kiên cường của cộng đồng trong những năm tháng chiến đấu bảo vệ quê hương.
• Văn nghệ và trò chơi dân gian: Ngoài các nghi thức tâm linh, lễ hội còn có các hoạt động văn nghệ, trò chơi dân gian như múa sạp, hát giao duyên, kéo co, đẩy gậy... nhằm tạo không khí vui tươi, đoàn kết trong cộng đồng.
• Cuộc thi đánh cồng chiêng: Đây là một hoạt động thường niên trong lễ hội, nơi các đội thi đấu cồng chiêng nhằm thể hiện tài năng và tình yêu đối với âm nhạc truyền thống của dân tộc.

Tất cả các nghi thức và hoạt động này không chỉ mang giá trị văn hóa sâu sắc mà còn góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị tinh thần đặc biệt của cộng đồng người Tày, tạo nên một lễ hội Ná Nhèm đầy ý nghĩa và hấp dẫn.

Lễ hội Ná Nhèm đã trải qua một quá trình dài phục dựng và bảo tồn, đặc biệt là trong những năm gần đây. Trước đây, lễ hội này đã bị gián đoạn trong một thời gian dài, do những biến động lịch sử và sự thay đổi trong đời sống của người dân. Tuy nhiên, vào năm 2012, các nhà nghiên cứu và cộng đồng người Tày tại huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn đã quyết tâm phục dựng lại lễ hội này, nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Quá trình phục dựng bắt đầu từ việc khảo sát và nghiên cứu các nghi thức, hoạt động chính trong lễ hội để đảm bảo sự chính xác và tính nguyên gốc của nó. Cùng với sự tham gia của các bậc cao niên, các chuyên gia văn hóa và chính quyền địa phương, lễ hội đã được tổ chức lại với đầy đủ các nghi thức và hoạt động truyền thống, từ đó giúp cộng đồng hiểu hơn về lịch sử và văn hóa của dân tộc Tày.

Nhờ vào sự cố gắng của chính quyền và người dân địa phương, lễ hội Ná Nhèm đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2015. Đây là một bước tiến quan trọng, giúp lễ hội không chỉ được bảo tồn mà còn được giới thiệu rộng rãi đến du khách trong và ngoài nước, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di sản văn hóa đặc sắc của người Tày.

Ngày nay, lễ hội Ná Nhèm không chỉ là dịp để người dân tưởng nhớ tổ tiên, mà còn là cơ hội để khôi phục và phát huy các giá trị văn hóa dân gian, gắn kết cộng đồng và thu hút sự quan tâm của du khách, qua đó đóng góp vào sự phát triển của du lịch văn hóa tại địa phương.

Lễ hội Ná Nhèm là một di sản văn hóa quý giá của người Tày, mang đậm giá trị tâm linh và lịch sử. Qua các nghi thức đặc sắc, lễ hội không chỉ thể hiện sự tôn kính đối với tổ tiên và thần linh, mà còn phản ánh tinh thần đoàn kết, kiên cường của cộng đồng. Dù đã từng bị gián đoạn, nhưng nhờ vào sự phục dựng và bảo tồn nghiêm túc, lễ hội đã sống dậy và trở thành niềm tự hào của người dân địa phương.

Với việc được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia, lễ hội Ná Nhèm không chỉ giúp bảo tồn những giá trị truyền thống của dân tộc mà còn góp phần thúc đẩy du lịch văn hóa và nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị văn hóa dân gian. Đây là minh chứng rõ ràng cho sự kiên trì trong việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của các lễ hội trong việc bảo tồn bản sắc dân tộc.