Lễ hội Khuống Mùa – Di sản văn hóa độc đáo của người Mường

Lễ hội Khuống Mùa, còn được gọi là Lễ hội Khai Hạ, là một trong những lễ hội truyền thống quan trọng của dân tộc Mường tại tỉnh Hòa Bình. Đây là dịp để cộng đồng tôn vinh các vị thần linh, tưởng nhớ những người đã có công lập đất, lập mường, đồng thời cầu mong cho vạn vật sinh sôi, mùa màng bội thu và cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Gắn liền với nền sản xuất nông nghiệp lúa nước, lễ hội mang đậm dấu ấn của nền văn minh Việt cổ và được xem là hoạt động văn hóa - tín ngưỡng không thể thiếu mỗi dịp xuân về. Tùy theo từng vùng Mường, thời gian tổ chức lễ hội có thể khác nhau:

• Mường Bi (Tân Lạc): Ngày mùng 7, 8 tháng Giêng tại miếu thờ xóm Lũy, xã Phong Phú.
• Mường Vang (Lạc Sơn): Ngày mùng 4 tháng Giêng tại miếu Áng Ka và ngày mùng 7 tháng Giêng tại mái đá làng Vành, xã Yên Phú.
• Mường Thàng (Cao Phong): Ngày mùng 5 - 6 tháng Giêng tại miếu Cả, xã Dũng Phong.
• Mường Động (Kim Bôi): Ngày mùng 3 tháng 5 âm lịch tại miếu Mường Chanh, xã Vĩnh Đồng.

Mỗi địa điểm tổ chức đều gắn liền với lịch sử của các vị thần và những người có công lập mường, thể hiện sự gắn kết sâu sắc giữa cộng đồng và truyền thống văn hóa dân tộc.

Lễ hội Khuống Mùa của dân tộc Mường được tổ chức với hai phần chính: phần lễ và phần hội, mỗi phần đều mang những nét đặc trưng và ý nghĩa sâu sắc.

Phần lễ

Phần lễ tập trung vào các nghi thức cúng tế truyền thống nhằm tôn vinh các vị thần linh và cầu mong sự bình an, mùa màng bội thu cho cộng đồng. Các hoạt động chính bao gồm:

• Nghi lễ cúng thổ công, thổ địa: Thực hiện tại nhà sàn hoặc đình làng, thể hiện lòng biết ơn đối với các vị thần bảo hộ đất đai.
• Nghi lễ thờ cúng Thành Hoàng: Tổ chức tại đình làng, nhằm tôn kính vị thần bảo trợ cho cộng đồng.
• Nghi thức rước kiệu Quốc Mẫu Hoàng Bà: Kiệu được rước từ miếu thờ xóm Lũy Ải đến sân vận động xã Phong Phú, thể hiện sự tôn kính đối với Quốc Mẫu Hoàng Bà.
• Nghi thức "kéo mo": Sau khi cúng tế, các vị chức sắc thực hiện nghi thức này để cầu mong mùa màng bội thu.

Phần hội

Phần hội là dịp để cộng đồng tham gia vào các hoạt động vui chơi, giải trí, tăng cường sự gắn kết và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Các hoạt động nổi bật bao gồm:

• Hòa tấu chiêng Mường: Với sự tham gia của hàng trăm nghệ nhân, tạo nên không khí sôi động và trang nghiêm.
• Biểu diễn nghệ thuật: Các tiết mục múa, hát dân gian đặc sắc, thể hiện nét văn hóa truyền thống của người Mường.
• Trò chơi dân gian: Thi đánh cồng chiêng, tung còn, ném pao, thu hút đông đảo người tham gia và cổ vũ.
• Thi đấu thể thao truyền thống: Các môn như kéo co, đẩy gậy, thể hiện sức mạnh và tinh thần đoàn kết của cộng đồng.

Thông qua các nghi thức và hoạt động trong lễ hội, người Mường không chỉ bày tỏ lòng tôn kính đối với tổ tiên và các vị thần linh, mà còn góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống quý báu của dân tộc.

Lễ hội Khuống Mùa đóng một vai trò quan trọng trong đời sống cộng đồng người Mường, thể hiện qua các khía cạnh sau:

• Kết nối cộng đồng: Lễ hội là dịp để người dân trong vùng tụ họp, cùng tham gia vào các hoạt động chung, từ đó tăng cường sự đoàn kết và gắn bó giữa các thành viên trong cộng đồng.
• Bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống: Thông qua các nghi thức và hoạt động trong lễ hội, những giá trị văn hóa, tín ngưỡng và phong tục tập quán của người Mường được lưu giữ và truyền lại cho các thế hệ sau.
• Giáo dục và truyền đạt giá trị: Lễ hội cung cấp cơ hội cho thế hệ trẻ học hỏi về lịch sử, truyền thống và những giá trị văn hóa của dân tộc mình, từ đó hình thành lòng tự hào và ý thức trách nhiệm trong việc bảo tồn di sản.
• Thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương: Lễ hội thu hút du khách từ nhiều nơi đến tham quan, trải nghiệm, góp phần quảng bá hình ảnh địa phương và thúc đẩy các hoạt động kinh tế như du lịch, dịch vụ và sản xuất hàng thủ công truyền thống.

Như vậy, Lễ hội Khuống Mùa không chỉ là một sự kiện văn hóa, tín ngưỡng quan trọng mà còn là nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của cộng đồng người Mường.

Lễ hội Khuống Mùa, hay còn gọi là Lễ hội Khai Hạ, là một di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, thể hiện đậm nét bản sắc văn hóa của dân tộc Mường tại Hòa Bình. Những điểm đặc sắc của lễ hội bao gồm:

• Ý nghĩa sâu sắc: Lễ hội không chỉ là dịp tôn vinh các vị thần linh và tưởng nhớ những người có công lập mường, mà còn cầu mong cho vạn vật sinh sôi, mùa màng bội thu và cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho cộng đồng.
• Nghi thức truyền thống: Các nghi lễ như cúng thổ công, thổ địa, thờ cúng Thành Hoàng và rước kiệu Quốc Mẫu Hoàng Bà được thực hiện trang trọng, thể hiện lòng thành kính và sự gắn kết cộng đồng.
• Biểu diễn nghệ thuật đặc sắc: Lễ hội nổi bật với màn hòa tấu chiêng Mường, thu hút hàng trăm nghệ nhân tham gia, cùng các tiết mục múa hát dân gian, tạo nên không khí sôi động và đậm chất văn hóa.
• Trò chơi dân gian phong phú: Các hoạt động như thi đánh cồng chiêng, tung còn, ném pao, kéo co, đẩy gậy không chỉ mang tính giải trí mà còn giúp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.
• Ẩm thực truyền thống: Lễ hội là cơ hội để thưởng thức và giới thiệu các món ăn đặc trưng của người Mường, góp phần quảng bá văn hóa ẩm thực địa phương.

Những nét đặc sắc này đã làm nên sức hấp dẫn riêng biệt của Lễ hội Khuống Mùa, thu hút đông đảo du khách và góp phần gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường.

Trong thời kỳ hiện đại, Lễ hội Khuống Mùa của dân tộc Mường tại Hòa Bình đã có những bước phát triển đáng kể, vừa giữ gìn bản sắc truyền thống, vừa thích nghi với xu thế mới. Những thay đổi tích cực bao gồm:

• Công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia: Lễ hội đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, khẳng định giá trị và tầm quan trọng của lễ hội trong kho tàng văn hóa dân tộc.
• Mở rộng quy mô tổ chức: Trước đây, lễ hội chủ yếu diễn ra trong phạm vi cộng đồng địa phương, nhưng hiện nay đã được tổ chức với quy mô cấp tỉnh, thu hút sự tham gia của nhiều du khách và cộng đồng dân tộc khác.
• Đa dạng hóa hoạt động: Bên cạnh các nghi thức truyền thống, lễ hội còn kết hợp các hoạt động văn hóa, thể thao, trò chơi dân gian và hội chợ, tạo nên không khí sôi động và hấp dẫn.
• Thúc đẩy du lịch và kinh tế địa phương: Lễ hội trở thành điểm nhấn du lịch, góp phần quảng bá hình ảnh văn hóa Mường, thu hút du khách và thúc đẩy kinh tế địa phương phát triển.

Nhờ những đổi mới này, Lễ hội Khuống Mùa không chỉ giữ vững giá trị truyền thống mà còn phát huy hiệu quả trong việc kết nối cộng đồng và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.