Lễ Hội Xa Mã: Di sản văn hóa tâm linh đặc sắc của người Việt

Lễ hội Xa Mã, hay còn gọi là Lễ hội Xa Mã - Rước kiệu Đình Hoàng Châu, là một lễ hội truyền thống đặc sắc của người dân làng Hoàng Châu, huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng. Được tổ chức hàng năm vào ngày 10 tháng 6 âm lịch, lễ hội nhằm tưởng nhớ và tôn vinh các vị thành hoàng làng, đồng thời cầu mong cho một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Đình Hoàng Châu, nơi diễn ra lễ hội, được xây dựng từ thế kỷ XVII và là nơi thờ phụng các vị thần như Đế Thích tiên đình Liễu Hạnh công chúa, Đô Nguyên Soái Tuyên Nghi Chi thần và Phó Nguyên Soái Duy Bùi Chi thần. Lễ hội bao gồm nhiều nghi thức trang trọng như tế cáo yết, rước kiệu và tế an vị, thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách tham gia.

Một trong những điểm nhấn độc đáo của lễ hội là nghi thức rước kiệu "bay", trong đó các nam thanh, nữ tú của làng thể hiện sự khéo léo và mạnh mẽ khi khiêng kiệu chạy nhanh, tạo nên hình ảnh sống động và ấn tượng. Bên cạnh đó, trò chơi kéo ngựa gỗ (Xa Mã) tái hiện cảnh luyện tập, tập trận của binh sĩ thời xưa, thể hiện tinh thần thượng võ và đoàn kết của cộng đồng.

Với những giá trị văn hóa và lịch sử đặc sắc, Lễ hội Xa Mã đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, góp phần bảo tồn và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu là một sự kiện văn hóa truyền thống đặc sắc, bao gồm nhiều nghi thức trang trọng và ý nghĩa, thể hiện lòng thành kính của người dân đối với các vị thần linh và tổ tiên.

• Tế cáo yết: Được tổ chức vào chiều ngày 9/6 âm lịch, nghi thức này nhằm thông báo và mời các vị thần linh về dự lễ hội. Chủ tế cùng Cai đám thực hiện lễ tại đình và hai miếu giáp Đông và Tây, nơi thờ các vị thần Đô Nguyên Soái và Phó Nguyên Soái. :contentReference[oaicite:0]{index=0}​:contentReference[oaicite:1]{index=1}
• Tế chính: Diễn ra vào sáng ngày chính hội (10/6 âm lịch), nghi thức này bao gồm các lễ nghi truyền thống như quỳ gối, phủ phục, dâng lễ vật và cầu xin thần linh ban phước lành cho cộng đồng. :contentReference[oaicite:2]{index=2}​:contentReference[oaicite:3]{index=3}
• Tế an vị: Sau khi kết thúc lễ rước kiệu, các vị thần được an vị trở lại đình làng. Nghi thức này thể hiện sự tôn kính và lòng biết ơn của người dân đối với các vị thần đã phù hộ cho làng. :contentReference[oaicite:4]{index=4}​:contentReference[oaicite:5]{index=5}
• Rước kiệu: Là điểm nhấn của lễ hội, nghi thức rước kiệu diễn ra với sự tham gia của các nam thanh nữ tú trong làng. Họ khiêng kiệu chạy nhanh quanh sân đình và khắp làng, tạo nên không khí sôi động và linh thiêng. :contentReference[oaicite:6]{index=6}​:contentReference[oaicite:7]{index=7}
• Thi kéo ngựa gỗ (Xa Mã): Hoạt động này tái hiện cảnh luyện tập của binh sĩ xưa, với sự tham gia của hai đội giáp Đông và giáp Tây. Mỗi đội điều khiển một cỗ xe ngựa gỗ, thể hiện sự khéo léo và tinh thần thượng võ. :contentReference[oaicite:8]{index=8}​:contentReference[oaicite:9]{index=9}

Lễ hội Xa Mã - Rước kiệu Đình Hoàng Châu không chỉ nổi bật với các nghi thức truyền thống mà còn hấp dẫn bởi nhiều hoạt động văn hóa và trò chơi dân gian đặc sắc, tạo nên không khí sôi động và gắn kết cộng đồng.

• Biểu diễn văn nghệ truyền thống: Trong suốt thời gian diễn ra lễ hội, các tiết mục văn nghệ như hát chèo, quan họ, và múa lân được tổ chức, mang đến không gian văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc.
• Thi đấu thể thao dân gian: Các môn thể thao truyền thống như kéo co, đẩy gậy, và nhảy bao bố thu hút sự tham gia nhiệt tình của người dân, thể hiện tinh thần đoàn kết và sức mạnh cộng đồng.
• Trò chơi kéo ngựa gỗ (Xa Mã): Đây là hoạt động độc đáo, tái hiện cảnh luyện tập, tập trận của binh sĩ thời xưa. Hai đội giáp Đông và giáp Tây, mỗi đội từ 15-20 người, mặc trang phục truyền thống, điều khiển cỗ xe ngựa gỗ trên sân đình, tạo nên hình ảnh sống động và hấp dẫn.
• Trò chơi dân gian khác: Ngoài ra, lễ hội còn tổ chức nhiều trò chơi dân gian khác như đập niêu, bịt mắt bắt dê, và nhảy sạp, mang lại niềm vui và tiếng cười cho người tham gia.

Những hoạt động này không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống mà còn tạo cơ hội cho các thế hệ giao lưu, học hỏi và tăng cường tình đoàn kết trong cộng đồng.

Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu là một minh chứng sống động cho tinh thần đoàn kết và trách nhiệm của cộng đồng dân cư địa phương. Sự tham gia tích cực của người dân không chỉ góp phần duy trì và phát huy giá trị văn hóa truyền thống mà còn thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên và các vị thần linh.

• Tham gia tổ chức lễ hội: Người dân địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc chuẩn bị và tổ chức các hoạt động của lễ hội, từ việc trang trí đình làng, chuẩn bị lễ vật đến việc điều hành các nghi thức truyền thống.
• Thực hiện nghi lễ truyền thống: Các thành viên trong cộng đồng, đặc biệt là các bậc cao niên, đảm nhận vai trò chủ tế trong các nghi thức như tế cáo yết, tế chính và tế an vị, thể hiện sự tôn kính và truyền đạt giá trị văn hóa cho thế hệ trẻ.
• Tham gia các hoạt động văn hóa và trò chơi dân gian: Người dân tích cực tham gia vào các hoạt động như biểu diễn văn nghệ, thi đấu thể thao truyền thống và các trò chơi dân gian, tạo nên không khí lễ hội sôi động và gắn kết cộng đồng.
• Gìn giữ và truyền bá giá trị văn hóa: Qua việc tham gia và tổ chức lễ hội, cộng đồng địa phương góp phần bảo tồn và truyền bá những giá trị văn hóa đặc sắc của vùng biển Cát Hải đến với du khách và các thế hệ tương lai.

Sự gắn bó và trách nhiệm của cộng đồng trong lễ hội Xa Mã không chỉ duy trì nét đẹp văn hóa truyền thống mà còn góp phần xây dựng một xã hội đoàn kết, phát triển bền vững và giàu bản sắc dân tộc.

Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu là một nét văn hóa truyền thống độc đáo của ngư dân vùng biển huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng. Với lịch sử hơn 300 năm, lễ hội không chỉ thể hiện lòng tri ân đối với các vị thần linh mà còn phản ánh đời sống tâm linh phong phú của cộng đồng địa phương.

Nhận thức được giá trị văn hóa đặc sắc của lễ hội, vào năm 2017, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chính thức công nhận Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là sự ghi nhận quan trọng, khẳng định tầm quan trọng của lễ hội trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Để bảo tồn và phát huy giá trị của di sản này, cộng đồng địa phương đã thực hiện nhiều biện pháp thiết thực:

• Trùng tu và tôn tạo di tích: Đình Hoàng Châu đã được trùng tu, tôn tạo nhiều lần để giữ gìn kiến trúc truyền thống và phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của người dân.
• Giáo dục truyền thống: Thông qua lễ hội, các thế hệ trẻ được giáo dục về lịch sử, văn hóa và tinh thần đoàn kết của cộng đồng, từ đó nâng cao ý thức bảo tồn di sản.
• Quảng bá và phát triển du lịch: Lễ hội được tổ chức hàng năm, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước, góp phần quảng bá hình ảnh địa phương và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Những nỗ lực này không chỉ giúp duy trì và phát huy giá trị của Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu mà còn đóng góp vào việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của cộng đồng.

Trước ngày khai hội Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu, cộng đồng địa phương tổ chức nghi lễ yết cáo thần linh nhằm thông báo và xin phép các vị thần về việc diễn ra lễ hội. Dưới đây là bài văn khấn thường được sử dụng trong nghi lễ này:

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Con kính lạy:

• Chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
• Hoàng thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
• Ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương.
• Ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, Thổ công, Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần.
• Các ngài Tiền hậu địa chủ chư vị Hương linh.

Tín chủ con là: [Họ và tên]

Ngụ tại: [Địa chỉ]

Hôm nay là ngày [Âm lịch] tháng [Âm lịch] năm [Âm lịch], tín chủ con thành tâm sắm sửa hương hoa, lễ vật và các thứ cúng dâng, bày lên trước án, kính mời các chư vị Tôn thần lai lâm chiếu giám.

Tín chủ con kính cẩn tâu rằng: Nay nhân dịp chuẩn bị khai hội Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu, chúng con thành tâm thiết lễ, kính cáo chư vị Tôn thần, cúi mong các ngài giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, phù trì cho lễ hội được diễn ra thuận lợi, an toàn, mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, mọi sự tốt lành.

Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin được phù hộ độ trì.

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Trong khuôn khổ Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu, nghi thức rước kiệu Thành Hoàng là một phần quan trọng, thể hiện lòng thành kính của dân làng đối với các vị thần linh. Trước khi tiến hành rước kiệu, một bài văn khấn được đọc để xin phép và mời các vị thần tham gia lễ hội. Dưới đây là nội dung bài văn khấn thường được sử dụng:

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Con kính lạy:

• Chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
• Hoàng thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
• Ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương.
• Ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, Thổ công, Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần.
• Các ngài Tiền hậu địa chủ chư vị Hương linh.

Tín chủ con là: [Họ và tên]

Ngụ tại: [Địa chỉ]

Hôm nay là ngày [Âm lịch] tháng [Âm lịch] năm [Âm lịch], nhân dịp Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu, tín chủ con cùng toàn thể dân làng thành tâm sắm sửa hương hoa, lễ vật, thiết lập hương án, kính dâng trước án.

Chúng con kính mời các vị Thành hoàng chư vị Đại Vương, chư vị Tôn thần, liệt vị Tiên linh, anh linh, thánh hiền, giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật.

Chúng con kính cẩn thỉnh cầu các ngài ban ân phước, phù hộ độ trì cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, nhân dân an lạc, gia đình hưng thịnh, con cháu học hành tấn tới, công danh thành đạt.

Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin được phù hộ độ trì.

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Sau khi kết thúc nghi thức rước kiệu trong Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu, cộng đồng địa phương tổ chức lễ an vị để cung kính đưa các vị thần linh trở lại vị trí tôn nghiêm trong đình. Dưới đây là bài văn khấn thường được sử dụng trong nghi lễ này:

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Con kính lạy:

• Chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
• Hoàng thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
• Ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương.
• Ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, Thổ công, Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần.
• Các ngài Tiền hậu địa chủ chư vị Hương linh.

Tín chủ con là: [Họ và tên]

Ngụ tại: [Địa chỉ]

Hôm nay là ngày [Âm lịch] tháng [Âm lịch] năm [Âm lịch], sau khi hoàn thành nghi thức rước kiệu trong Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu, chúng con thành tâm sắm sửa hương hoa, lễ vật, thiết lập hương án, kính dâng trước án.

Chúng con kính mời các vị Thành hoàng chư vị Đại Vương, chư vị Tôn thần, liệt vị Tiên linh, anh linh, thánh hiền, giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, an vị tại đình làng, phù hộ độ trì cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, nhân dân an lạc, gia đình hưng thịnh, con cháu học hành tấn tới, công danh thành đạt.

Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin được phù hộ độ trì.

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Sau khi kết thúc Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu, cộng đồng địa phương tổ chức lễ tạ để bày tỏ lòng biết ơn và kính trọng đối với các vị thần linh đã phù hộ cho lễ hội diễn ra suôn sẻ. Dưới đây là bài văn khấn thường được sử dụng trong nghi lễ này:

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Con kính lạy:

• Chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
• Hoàng thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
• Ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương.
• Ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, Thổ công, Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần.
• Các ngài Tiền hậu địa chủ chư vị Hương linh.

Tín chủ con là: [Họ và tên]

Ngụ tại: [Địa chỉ]

Hôm nay là ngày [Âm lịch] tháng [Âm lịch] năm [Âm lịch], sau khi hoàn thành Lễ hội Xa Mã – Rước kiệu Đình Hoàng Châu, chúng con thành tâm sắm sửa hương hoa, lễ vật, thiết lập hương án, kính dâng trước án.

Chúng con kính mời các vị Thành hoàng chư vị Đại Vương, chư vị Tôn thần, liệt vị Tiên linh, anh linh, thánh hiền, giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, phù hộ độ trì cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, nhân dân an lạc, gia đình hưng thịnh, con cháu học hành tấn tới, công danh thành đạt.

Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin được phù hộ độ trì.

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Trong những ngày lễ tại đình, việc thắp hương và đọc văn khấn là cách thể hiện lòng thành kính đối với các vị thần linh và Thành Hoàng làng. Dưới đây là hướng dẫn về văn khấn và nghi thức thắp hương:

Nghi thức thắp hương:

• Thắp hương từ trong ra ngoài, bắt đầu từ gian giữa, sau đó đến các ban thờ hai bên.
• Mỗi ban thờ nên thắp 3 nén hương hoặc số lẻ như 1, 3, 5, 7 nén.
• Khi thắp hương, hai tay chắp lại, đưa lên ngang trán, vái ba vái rồi cắm hương bằng hai tay.

Chuẩn bị lễ vật:

• Lễ chay: Bao gồm hương hoa, trà, quả, phẩm oản, dùng để lễ ban Phật, Bồ Tát và Thánh Mẫu.
• Lễ mặn: Gồm gà luộc, xôi gấc hoặc bánh chưng, bát canh, đĩa nem, giò chả, rượu trắng, nước sạch, đĩa hoa quả tươi, thường dùng khi cúng tại đình làng.

Bài văn khấn tại đình:

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

Con kính lạy:

• Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
• Ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.
• Ngài Bản cảnh Thành Hoàng chư vị Đại Vương.
• Ngài Bản xứ Thổ Địa Long Mạch Tôn thần.
• Ngài Bản gia Táo Quân cùng chư vị Tôn thần.

Tín chủ con là: [Họ và tên], ngụ tại: [Địa chỉ].

Hôm nay là ngày [Âm lịch], tín chủ con thành tâm sắm sửa hương hoa, lễ vật, kim ngân, trà quả và các thứ cúng dâng, bày lên trước án, kính mời chư vị Tôn thần lai lâm chiếu giám.

Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành Hoàng chư vị Đại Vương, ngài Thổ Địa, ngài Địa chúa Long Mạch Tôn thần và tất cả các vị thần linh cai quản trong khu vực này.

Cúi xin các ngài thương xót tín chủ, giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, phù trì tín chủ chúng con toàn gia an ninh, công việc hanh thông, sở cầu như ý, sở nguyện tòng tâm.

Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin được phù hộ độ trì.

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)