Nguyên lý hoạt động của transistor – Tìm hiểu cấu tạo, ứng dụng

Bạn đã bao giờ tò mò về nguyên lý hoạt động của transistor không? Trong thế kỷ 20, transistor đã có ảnh hưởng to lớn đến toàn bộ ngành công nghiệp điện tử và trở thành “con tim” của các thiết bị điện tử hiện đại. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá cấu tạo và nguyên lý hoạt động của transistor, cùng tìm hiểu về các loại transistor phổ biến và ứng dụng của chúng.

1. Giới thiệu về transistor

1.1. Transistor là gì?

Trước khi đi vào tìm hiểu nguyên lý hoạt động của transistor, hãy hiểu rõ transistor là gì. Transistor là một loại thành phần điện tử bán dẫn có khả năng điều khiển và khuếch đại dòng điện. Nó đóng vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp điện tử và được sử dụng trong việc chuyển đổi và điều khiển dòng điện trong các mạch điện tử.

Bạn đang xem: Nguyên lý hoạt động của transistor – Tìm hiểu cấu tạo, ứng dụng

Transistor được sử dụng rộng rãi trong các thiết bị và hệ thống điện tử, từ các ứng dụng nhỏ như đèn LED và loa, đến các thiết bị phức tạp như vi mạch tích hợp, máy tính, điện thoại di động và hệ thống thông tin liên lạc.

1.2. Các loại transistor

Có hai loại transistor chính là transistor NPN và PNP. Trong transistor NPN, dòng điện chạy từ lớp bán dẫn emitter tới lớp base, sau đó chuyển đến lớp collector. Trong transistor PNP, dòng điện chạy từ lớp collector tới lớp base, sau đó chuyển đến lớp emitter.

Sự kết hợp giữa các dòng điện và các điện tử trong lớp base làm thay đổi dòng điện chạy giữa lớp emitter và lớp collector, cho phép transistor hoạt động như một công tắc hoặc bộ khuếch đại.

1.3. Các thông số kỹ thuật của transistor

Các thông số kỹ thuật của transistor quan trọng để đánh giá hiệu suất và ứng dụng của nó trong các mạch điện tử. Dưới đây là một số thông số kỹ thuật chính của transistor:

• Hệ số khuếch đại (Amplification factor – hFE hoặc β): Đây là thông số quan trọng nhất, chỉ ra mức độ khuếch đại của dòng điện đầu vào khi áp dụng tín hiệu điều khiển vào lớp base. Hệ số khuếch đại hFE đo lường tỷ lệ giữa dòng điện thu thập ở lớp collector và dòng điện điều khiển ở lớp base. Nó quyết định khả năng khuếch đại của transistor và được sử dụng để thiết kế các mạch khuếch đại.

• Dòng thu thập tối đa (Maximum Collector Current – Ic(max)): Đây là giá trị tối đa của dòng điện thu thập mà transistor có thể chịu được mà không làm hỏng nó. Thông số này quan trọng trong việc xác định sức mạnh và ổn định của transistor trong các ứng dụng chuyển đổi và khuếch đại.

• Điện áp thu thập tối đa (Maximum Collector Voltage – Vc(max)): Đây là giá trị tối đa của điện áp thu thập mà transistor có thể chịu được mà không gây hỏng. Điện áp thu thập tối đa quyết định phạm vi điện áp mà transistor có thể hoạt động an toàn.

• Điện áp điều khiển tối đa (Maximum Base Voltage – Vb(max)): Đây là giá trị tối đa của điện áp được áp dụng vào lớp base mà không làm hỏng transistor. Điện áp điều khiển tối đa quyết định phạm vi điện áp mà transistor có thể nhận để điều khiển hoạt động của nó.

• Công suất tiêu thụ (Power Dissipation – Pd): Đây là công suất tối đa mà transistor có thể tiêu thụ mà không bị hỏng. Thông số này cũng quan trọng trong việc xác định khả năng xử lý công suất của transistor trong các ứng dụng cao công suất.

• Tần số cắt (Cut-off Frequency – fT): Đây là tần số tối đa mà transistor có thể hoạt động hiệu quả trong chế độ khuếch đại. Tần số cắt quyết định khả năng của transistor để khuếch đại tín hiệu cao tần và ảnh hưởng đến hiệu suất của nó trong các ứng dụng tần số cao.

• Điện trở vào (Input Resistance – Rin): Điện trở vào là đặc tính cho biết mức độ chịu đựng của lớp base đối với tín hiệu điều khiển đầu vào. Điện trở vào ảnh hưởng đến mức độ tải tín hiệu và hiệu suất của transistor trong mạch khuếch đại.

• Điện trở ra (Output Resistance – Rout): Điện trở ra là đặc tính cho biết mức độ chịu đựng của lớp collector đối với dòng điện thu thập. Điện trở ra ảnh hưởng đến khả năng chịu tải của transistor và hiệu suất của nó trong mạch khuếch đại.

2. Cấu tạo của transistor

Theo nguyên lý hoạt động của transistor, cấu tạo của transistor bao gồm ba lớp bán dẫn: Emitter (nguồn điện), base (cơ sở) và collector (thu thập điện). Hai loại transistor chính là transistor NPN và PNP và cấu tạo của chúng có một số điểm chung cũng như khác biệt.

2.1. Cấu tạo của transistor NPN

• Emitter (nguồn điện): Là lớp bán dẫn có nhiều điện tử tự do (điện tử dương trong trường hợp transistor NPN). Emitter chịu điện áp dương khi transistor hoạt động.

• Base (cơ sở): Là lớp bán dẫn mỏng nằm giữa emitter và collector. Base điều khiển theo nguyên lý transistor khi nhận tín hiệu điều khiển. Nếu có dòng điện nhỏ chạy qua base, transistor sẽ hoạt động ở trạng thái tiếp điểm.

• Collector (thu thập điện): Là lớp bán dẫn chịu điện áp tiêu cực khi transistor hoạt động. Nó thu thập các điện tử từ emitter khi transistor ở trạng thái tiếp điểm và cho phép chúng chuyển tới lớp collector.

2.2. Cấu tạo của transistor PNP

• Emitter (nguồn điện): Là lớp bán dẫn chịu điện áp tiêu cực (điện tử dương trong trường hợp transistor PNP). Emitter chịu điện áp tiêu cực khi transistor hoạt động.

• Base (cơ sở): Là lớp bán dẫn mỏng nằm giữa emitter và collector. Base điều khiển hoạt động của transistor khi nhận tín hiệu điều khiển. Nếu có dòng điện nhỏ chạy qua base, transistor sẽ hoạt động ở trạng thái tiếp điểm.

• Collector (thu thập điện): Là lớp bán dẫn có nhiều điện tử tự do (điện tử dương trong trường hợp transistor PNP). Collector chịu điện áp dương khi thực hiện nguyên lý hoạt động transistor và thu thập các điện tử từ emitter khi transistor ở trạng thái tiếp điểm.

Dòng điện và các điện tử chuyển đổi giữa các lớp emitter, base và collector khi có tín hiệu điều khiển áp dụng vào lớp base. Quá trình này làm thay đổi dòng điện giữa emitter và collector, cho phép transistor hoạt động như một công tắc hoặc bộ khuếch đại trong các mạch điện tử.

3. Nguyên lý hoạt động của transistor

Transistor là một thiết bị hoạt động dựa trên việc đặt một điện áp DC vào vùng tiếp giáp (junction) – được gọi là điện thế kích hoạt. Nguyên lý hoạt động của transistor xây dựng theo hai chế độ: phân cực thuận và phân cực ngược, tương ứng với loại NPN và PNP.

Khi cấp một nguồn DC UCE vào hai cực E và C, cần phải đảm bảo cực (+) nối với cực C và cực (-) nối với cực E.

Để kích hoạt transistor, đầu tiên cấp một nguồn DC UBE qua công tắc, hạn chế dòng điện chạy qua cả hai cực B và E, với cực (+) nối với chân B và cực (-) nối với chân E.

Khi bật công tắc, các cực C và E đều có điện nhưng không có dòng điện chạy qua CE (IC = 0).

Khi đóng công tắc, tiếp giáp P-N được phân cực thuận, tạo dòng điện từ cực (+) nguồn UBE, qua công tắc, qua R, qua tiếp giáp BE và trở lại cực (-) tạo thành dòng IB.

Khi dòng IB xuất hiện, dòng IC chạy qua mối CE làm cho bóng đèn phát sáng. Dòng IC mạnh hơn nhiều lần dòng IB. Có thể thấy, dòng IC hoàn toàn phụ thuộc vào dòng IB và được xác định bởi công thức như sau:

IC = β.IB

Trong đó:

• IC là dòng chạy qua mối CE
• IB là dòng chạy qua mối BE
• β là hệ số khuếch đại của transistor

Giải thích:

Có thể hiểu công thức nguyên lý hoạt động transistor như sau: Khi có điện áp UCE, electron và lỗ trống không thể đi qua tiếp giáp P-N để tạo thành dòng điện. Khi dòng điện IBE xuất hiện, số điện tử tự do từ lớp N (cực E) vượt qua tiếp giáp sang lớp P (cực B), tạo thành dòng IB. Một phần nhỏ trong số các điện tử này thay thế vào lỗ trống, còn số lượng lớn hơn bị hút về cực C dưới tác dụng của điện áp UCE, tạo thành dòng ICE chạy qua transistor.

4. Các ứng dụng của transistor

Từ nguyên lý hoạt động ta có thể thấy transistor có vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực ứng dụng. Dưới đây là một số trong những ứng dụng quan trọng của transistor:

• Mạch khuếch đại: Transistor được sử dụng để tăng cường tín hiệu điện giúp nâng cao chất lượng âm thanh trong các hệ thống âm thanh, radio, TV và hệ thống thông tin liên lạc.

• Mạch chuyển đổi: Người ta áp dụng nguyên lý hoạt động của transistor để chuyển đổi tín hiệu điện, có thể điều khiển các thiết bị và hệ thống tự động.

• Vi mạch tích hợp: Transistor MOSFET đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng vi mạch tích hợp, cho phép tích hợp hàng triệu transistor trên một vi mạch nhỏ gọn.

• Công nghệ điện tử di động: Transistor có thể hoạt động hiệu quả trên các linh kiện điện tử như smartphone, máy tính bảng và các thiết bị di động khác.

• Công nghệ máy tính: Transistor là thành phần chính của các bộ vi xử lý (CPU), giúp xử lý và tính toán thông tin trong máy tính.

Trong bài viết này, chúng ta đã tìm hiểu về nguyên lý hoạt động của transistor, một thành phần cơ bản trong công nghệ điện tử. Có thể nói transistor đã thay đổi toàn bộ ngành công nghiệp điện tử và vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của công nghệ trong tương lai.

Đại lý Siemens tại Việt Nam – Công ty Thanh Thiên Phú là đơn vị cung cấp bộ lập trình PLC Siemens chất lượng và uy tín hàng đầu TP HCM. Chúng tôi phân phối đa dạng các loại vật tư tự động hóa Siemens với nhiều chương trình khuyến mãi hấp dẫn. Hãy liên hệ với chúng tôi qua Hotline: 08.12.77.88.99 ngay để biết thêm thông tin chi tiết về sản phẩm!

Nguồn: https://izumi.edu.vn/
Danh mục: Tài liệu điện