Phi logic và ý nghĩa của nó trong cuộc sống

Con người luôn tìm kiếm sự hoàn mỹ, nhưng thường không muốn chấp nhận sự đánh đổi trong nhiều tình huống. Năm 1876, nhà văn người Anh George Eliot đã viết: con người và cuộc sống của họ là một chuỗi nghịch lý liên tiếp. Khi logic cổ điển không đủ để giúp con người hiểu về thế giới phức tạp và biến động, thì đến lúc logic phi nhất quán lên tiếng.

Giấc mơ hoàn hảo

Triết học, từ khi ra đời ở cả phương Đông và phương Tây từ thế kỷ 8 trước công nguyên, luôn tìm cách giải thích ý nghĩa cuộc sống. Logic là một phần quan trọng của triết học, chủ yếu liên quan đến tính toán, lập luận và sự thật. Tuy nhiên, giáo sư Zach Weberis đã nghi ngờ về vai trò thực sự của logic, trong bối cảnh con người chưa thể giải thích được mọi hiện tượng. Có thể rằng, thế giới đột nhiên trở nên vô nghĩa và có nhiều vấn đề không thể hiểu được bằng logic toán học.

Bạn đang xem: Phi logic và ý nghĩa của nó trong cuộc sống

Một số người cho rằng logic toán học hiện đại bắt nguồn từ Phong trào Khai sáng, sử dụng lý trí làm cơ sở cho sự tiến bộ của loài người và chi phối tư duy châu Âu vào thế kỷ 17 và 18. Lý trí ấy đã “dịch chuyển” thành toán học, tìm kiếm lý do cho sự tồn tại của mọi thứ, dựa trên khả năng suy luận của não bộ. Trong cuốn “Hình học”, René Descartes nhìn thế giới như là một lưới số và tọa độ, có thể dựng thành hình khối để phân tích. Baruch Spinoza trong cuốn “Đạo đức” (1677) coi tự nhiên là những hình dạng đa dạng, và nhiều triết gia thế kỷ 17 tưởng tượng sự tồn tại của một ngôn ngữ mã hóa tất cả suy nghĩ thành cấu trúc tinh thể cố định, tuân theo quy luật đại số chặt chẽ.

Giấc mơ duy lí rất to lớn. David Hilbert được công nhận là một trong những nhà toán học có ảnh hưởng nhất thế kỷ 19. Phát hiện của ông chứng tỏ sự nỗ lực trong việc nghiên cứu toán học đến cùng cực, để tìm ra sự chắc chắn tuyệt đối của mọi cuộc tranh luận dựa trên logic và bằng chứng thuyết phục. David Hilbert mơ ước về viễn cảnh chuyển mọi thứ trên thế giới thành các con số và công thức toán học, thậm chí quy chiếu bằng một giả thiết duy nhất về sự tồn tại của Trái Đất. Điều này có nghĩa là thế giới (bao gồm cả toán học) không có mâu thuẫn, không có nghịch lý.

Gottlob Frege thường được coi là người sáng lập cho logic toán học và triết học phân tích hiện đại. Cho đến năm 1902, ông đã nghiên cứu đầy tâm huyết về “Chủ nghĩa logic” và tin rằng ý tưởng đó sẽ giải thích logic một cách rõ ràng nhất về tính đồng nhất của suy luận logic. Trước đó vài năm, ông đã trình bày một số nguyên tắc giải thích logic trong cuốn sách “Những định luật cơ bản của số học”. Tuy nhiên, ông gặp phải nhiều tranh cãi và chỉ trích vì một tiền đề mâu thuẫn. Sau đó, chúng ta biết đến khái niệm “Nghịch lý Russell”, mà chính Bertrand Russell đã kể lại để minh họa những thiếu sót về logic của Gottlob Frege.

Logic rắc rối trong cuộc sống

Logic rắc rối ẩn chứa trong câu chuyện của một người thợ ở ngôi làng xa xôi, nơi mà người đàn ông tự cạo râu hoặc nhờ đến thợ cạo. Khi người thợ tuyên bố chỉ cạo râu cho những người đàn ông không tự cạo râu, chúng ta bị “rối” logic nếu muốn suy luận người thợ này thuộc nhóm nào: tự cạo (1) hay không tự cạo (2). Mâu thuẫn ở chỗ: nếu anh ấy thuộc nhóm (1), thì anh ấy sẽ không cạo râu cho chính mình, nhưng thì lúc đó anh ấy thuộc nhóm (2). Ngược lại, nếu anh ấy thuộc nhóm (2), thì anh ấy lại phải tự cạo râu cho mình, điều này đồng nghĩa với việc anh ấy thuộc nhóm (1).

Chúng ta dần nhận ra sự không nhất quán, đánh vỡ mọi nghiên cứu của Gottlob Frege. Ngay cả Russell và nhiều “bộ não” khác cũng đã cố gắng giải thích mâu thuẫn của người thợ cạo, nhưng vẫn chưa thể đạt được sự hài lòng. Vào năm 1931, thiên tài người Áo Kurt Godel đưa ra Định lí bất toàn, khẳng định rằng bất kỳ hệ thống tiên đề nào đủ mạnh để miêu tả số học đều chứa những mệnh đề không thể khẳng định hoặc phủ định. Mỗi từ ngữ của ông đã làm đổ vỡ sự tin tưởng tuyệt đối của các nhà toán học vào sức mạnh của các công cụ hình học, mà David Hilbert đã đề xuất nhằm loại bỏ mâu thuẫn và nghịch lý khỏi toán học. Giấc mơ logic hoàn hảo kết thúc.

Nhất quán hay phi nhất quán

Nếu thế giới hoàn hảo, chúng ta không cần logic để giải thích. Vì không có sự xuất hiện của mâu thuẫn, không cần phải tranh cãi. Tuy nhiên, chúng ta không phải là những vị thần, cuộc sống chứa đầy rẫy mâu thuẫn, nảy sinh từ mọi sự đối lập, dù là nhỏ nhất. Zach Weberis tin rằng, logic là ngọn đèn chỉ dẫn quan trọng nhất giúp mỗi người hình dung thế giới khi vạn vật có vẻ… không có ý nghĩa. Sự thất bại của giấc mơ logic đến từ việc tôn thờ logic cổ điển, không chấp nhận sự mâu thuẫn, coi mâu thuẫn là thứ sẽ phá hoại tổng thể. Sau nhiều thập kỷ, giới khoa học bắt đầu nghiên cứu cách xử lý sự thiếu nhất quán, không phải để loại bỏ hoặc tiêu diệt nó, mà để chấp nhận sự tồn tại của nó trong hệ thống logic.

Cánh cửa logic phi nhất quán mở ra, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các khía cạnh khác nhau của thế giới, là nỗ lực của một hệ thống logic để giải quyết mâu thuẫn. Ba chữ “phi nhất quán” lần đầu tiên được nhắc đến khoảng năm 1976, theo như nhà triết học người Peru Francisco Miró Quesada Cantuarias, mặc dù có nhiều tài liệu cho rằng kiểu logic này đã được đề cập trong các tác phẩm của Aristoteles từ năm 330 trước công nguyên. Nghiên cứu về logic phi nhất quán đã dẫn đến sự ra đời của trường phái triết học về phép biện, khẳng định sự tồn tại của những mâu thuẫn thực sự trong thực tế, và phải chấp nhận rằng tất cả những mâu thuẫn này đều đúng.

Như triết gia Anh Graham Priest – một chuyên gia nổi tiếng về logic phi cổ điển, nhận thấy rằng mâu thuẫn làm cho vật chất có thể đúng và sai cùng một lúc. Hãy thử suy nghĩ về Nghịch lý tự thân, một mâu thuẫn từ nhiều thế kỷ trước công nguyên. Zach Weberis đã nói với sinh viên: “Tuyên bố này là sai”, gây khó hiểu với các sinh viên trẻ. Nếu tuyên bố là đúng, thì nó phải là sai. Nhưng nếu tuyên bố là sai, thì nó lại đúng. Sự chơi chữ này tạo ra cảm giác không thể khẳng định rõ ràng.

Sự mâu thuẫn tồn tại trong cuộc sống cũng tương tự như vậy: chúng ta hẹn nhau lúc 5 giờ chiều, nhưng khi đến lúc 5 giờ 3 phút, chúng ta lúng túng về ý nghĩa của việc bạn đến trễ hay chỉ mới 3 phút và vẫn còn sớm. Liệu có nên gọi bạn để nhắc nhở ngay lúc này hay là đợi thêm một chút để chắc chắn bạn không đến trễ? Đến khi trưởng thành, ý niệm về một cuộc sống hoàn hảo luôn đặt chúng ta vào tình thế băn khoăn. Sống một cuộc sống an yên, bình lặng chỉ cần có gia đình và công việc ổn định, nhưng cũng cần trải nghiệm mới và thậm chí một chút thách thức để trở nên kiên cường hơn. Hai mặt đối lập này đồng thời tồn tại trong chúng ta, và việc cân bằng giữa chúng hoặc lựa chọn một phía là đủ.

Chúng ta thực sự đã vướng vào quá nhiều mâu thuẫn, giống như triết học phật giáo với nhiều nghịch lý. Zach Weberis trích dẫn lời của Nagarjuna – một triết gia hàng đầu trong phật giáo thế kỷ 2: bản chất của sự vật là phi-bản thể, và phi-bản thể của nó cũng là bản thể của nó. Cuộc sống diễn ra từng ngày, mâu thuẫn xuất phát từ nhiều phương diện khiến chúng ta chỉ chú ý khi não bộ gặp phải “điểm dị thường”, nơi tính phi nhất quán bị dừng lại đột ngột. Rất ít học giả bắt đầu thừa nhận rằng sự mở rộng của tri thức con người xảy ra nhờ sự mâu thuẫn và có tham vọng nghiên cứu sâu hơn về mâu thuẫn trong nhiều hệ tư duy.

Mặc dù hiện nay chưa có một lý thuyết rõ ràng về logic phi nhất quán, nhưng triết học tin rằng mâu thuẫn có ý nghĩa và đóng vai trò quan trọng trong mọi lĩnh vực cuộc sống. Đối với xã hội và cuộc sống cá nhân, mâu thuẫn là động lực phát triển, thúc đẩy sự tiến triển diễn ra một cách suôn sẻ và là nguồn gốc của sự vận động, có tính khách quan phổ biến. Sống trong một thế giới không nhất quán, từ toán học đến các cuộc hẹn hò, logic có thể không dẫn đến một kết luận duy nhất mà mở ra những hoài nghi, mơ hồ. Khi đó, não bộ buộc phải suy nghĩ, tìm cách giải mã trước khi đưa ra quyết định hợp lý nhất.

Theo VIỆT DŨNG / AN NINH THẾ GIỚI

Nguồn: https://izumi.edu.vn/
Danh mục: Tài liệu điện