Đọc – Thưởng thức và cảm nhận bài thơ ‘Chùa Hương’ – Nguyễn Nhược Pháp (1914 – 1938)

Ảnh do tác giả cung cấp.

“Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp và “Màu tím hoa sim” của Hữu Loan là hai bài thơ đáng để thưởng thức, mà mấy ông nhạc sỹ đã không thể phổ nhạc một cách hoàn hảo cho cả ý thơ và nhạc. Đối với tôi, thơ và nhạc là hai lĩnh vực mà tôi say mê, nên dù không phải là chuyên gia, tôi cũng đã nhiều lần nghe các ca sỹ hát “Em đi chùa Hương” và “Màu tím hoa Sim” và thấy khá hay, nên tôi đã hỏi lại sư phụ:

Bạn đang xem: Đọc – Thưởng thức và cảm nhận bài thơ ‘Chùa Hương’ – Nguyễn Nhược Pháp (1914 – 1938)

• Tôi thấy nhiều người thích nghe hai bài hát đó và cả giai điệu lẫn lời bài hát đều rất tuyệt vời.

• Đúng là vậy, tuy nhiên tác giả của hai bài hát đó không thể truyền tải hết được cái hay của bài thơ mà còn làm mất đi sự tinh túy của những bài thơ tình hay nhất miền Bắc giai đoạn 1930-1950. Tôi im lặng và tự nhủ rằng khi về sẽ tìm đọc lại hai bài thơ mà Phạm Hồng Chi đã nhắc đến.

Tôi gõ từ khóa “Chùa Hương” trên Google và ngay lập tức tìm thấy bài thơ nổi tiếng của Nguyễn Nhược Pháp. Bài thơ “Chùa Hương” được viết theo thể năm chữ một câu, mỗi khổ bốn câu. Bài thơ này có ba khổ tư, tức là có một trăm ba sáu câu thơ năm chữ. Thể thơ mỗi câu năm chữ có lẽ dễ viết hơn so với thể thơ lục bát hoặc thất ngôn bát cú, tuy nhiên để viết một bài thơ hay bằng thể thơ này thật không đơn giản. Ông Thái Bá Tân, một nhà giáo nổi tiếng đã viết nhiều bài thơ theo thể thơ năm chữ một câu trên mạng. Mỗi bài thơ của ông Thái Bá Tân đều là một bài học về đạo đức, một câu chuyện thú vị hoặc một điển tích sinh động. Tôi rất thích bài thơ tóm tắt Truyện Kiều của ông, chỉ cần đọc bài thơ đó là hiểu được cốt truyện của Truyện Kiều, từng nhân vật trong truyện được mô tả sống động bằng những câu thơ năm chữ. Tôi hiểu Truyện Kiều của cụ Nguyễn Du nhiều hơn nhờ đọc thơ năm chữ của ông Thái Bá Tân – ông Thái Bá Tân thực sự là một nhà sư phạm.

Bài thơ “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp không chỉ là một bài thơ tình thuần túy. Lễ hội Chùa Hương đầu thế kỷ hai mươi được nhà thơ miêu tả tinh tế, chi tiết từ sự chuẩn bị chu đáo về trang phục, phương tiện hành hương và không khí lễ hội. Tôi cảm nhận được hình ảnh đẹp của người đàn ông và cô gái trẻ đi hội chùa, từ cách trang điểm, trang phục cho đến trang sức rực rỡ. Nhìn bức tranh của nhà thơ, tôi có cảm giác như đang được tận hưởng không khí lễ hội Chùa Hương:

Hôm nay đi Chùa Hương,
Hoa cỏ mờ hơi sương.
Cùng thầy me em dậy,
Em vấn đầu soi gương.
Khăn nhỏ, đuôi gà cao,
Em đeo dải yếm đào;
Quần lĩnh, áo the mới,
Tay cầm nón quai thao.
Gia đình cô gái tuổi mười lăm trong thơ chắc là một gia đình khá giả khi cả mẹ và con gái đều được ngồi cáng tre và cha thì cưỡi ngựa đi hội. Cô gái đi cùng với me:
Em đi cùng với me,
Me em ngồi cáng tre,
Thầy theo sau cưỡi ngựa,
Thắt lưng dài đỏ hoe.

Động Hương Tích là “Nam thiên đệ nhất động” của Việt Nam, Lễ hội Chùa Hương là lễ hội lớn và kéo dài đến ba tháng. Rất nhiều du khách trong và ngoài nước đều mong muốn trẩy hội Chùa Hương, đặc biệt là bà con Việt kiều khi trở về thăm quê hương. Cảnh bến dưới thuyền chen lấn, đông đúc bên suối Yến chắc chắn nhiều người đã từng được chứng kiến, nhưng thuyền buồm xuất hiện ở nơi đó thì tôi và nhiều người chỉ biết qua thơ của Nguyễn Nhược Pháp:

Thầy me ra đi đò,
Thuyền mấp mênh bên bờ.
Em nhìn sông nước chảy,
Đưa cánh buồm lô nhô.

Nguyễn Nhược Pháp đã khéo léo chuyển những cảnh thiên nhiên trên đường đến Chùa Hương, các danh thắng và khung cảnh của lễ hội vào những câu thơ năm chữ như một bức tranh được tô điểm bằng nhạc đệm:

Réo rắt suối đưa quanh,
Ven bờ, ngọn núi xanh,
Nhịp cầu xa nho nhỏ:
Cảnh đẹp gần như tranh.

Sau núi Oản, Gà, Xôi,
Bao nhiêu là khỉ ngồi.
Tới núi con Voi phục,
Có đủ cả đầu đuôi.
Chùa lấp sau rừng cây.
(Thuyền ta đi một ngày)
Lên cửa chùa em thấy
Hơn một trăm ăn mày.
….
Thầy me đến điện thờ,
Trầm hương khói tỏa mờ.
Hương như là sao lạc,
Lớp sóng người lô nhô.
…
Ô! Chùa trong đây rồi!
Động thẳm bóng xanh ngời.
Gấm thêu trần thạch nhũ,
Ngọc nhuốm hương trầm rơi.

Cô gái tóc đuôi gà, chỉ mới mười lăm tuổi, trong bài thơ “Chùa Hương” được Nguyễn Nhược Pháp miêu tả là một cô gái xinh đẹp, đoan trang, chưa có rung động đầu đời. Mọi mối quan hệ của cô luôn được thầy me giám sát:

Em tuy mới mười lăm
Mà đã lắm người thăm
Nhờ mối mai đưa tiếng,
Khen tươi như trăng rằm.
Nhưng em chưa lấy ai,
Vì thầy bảo người mai
Rằng em còn bé lắm,
(Ý đợi người tài trai).

Nguyễn Nhược Pháp chắc đã tự tưởng tượng ra người tài trai đó cho mình, và viết những câu thơ tuyệt vời như thế này:

Mơ xa lại nghĩ gần,
Đời mấy kẻ tri âm?
Thuyền nan vừa lẹ bước,
Em thấy một văn nhân.
Người đâu thanh lạ thường!
Tướng mạo trông phi thường.
Lưng cao dài, trán rộng.
Hỏi ai nhìn không thương?

Hình như người tài trai đã cảm nhận được cô gái từ cái nhìn đầu tiên, nhưng chàng văn nhân ấy không vội tiếp cận mục tiêu mà tranh thủ mọi cơ hội để khiến thầy me nàng không thể cưỡng lại:

Chàng ngồi bên me em,
Me hỏi chuyện làm quen:
“Thưa thầy đi chùa ạ?
Thuyền đông, giới ôi chen!”
Chàng thưa: “Vâng, thuyền đông!”
Rồi ngắm giới mênh mông,
Xa xa mờ núi biếc,
Phơn phớt áng mây hồng.
Dòng sông nước đục lờ.
Ngâm nga chàng đọc thơ.
Thầy khen: “Hay! Hay quá!”
Em nghe rồi ngẩn ngơ.
…
Khi qua chùa Giải Oan,
Trông thấy bức tường ngang,
Chàng đưa tay, lẹ bút
Thảo bài thơ liên hoàn.
Tấm tắc thầy khen: “Hay!
Chữ đẹp như rồng bay.”
(Bài thơ này em nhớ,
Nên chả chép vào đây).

“Em nghe rồi ngẩn ngơ. Bài thơ này em nhớ, Nên chả chép vào đây”. Trái tim cô gái mới lớn đã rung động, đã cảm nhận mơ hồ về tình yêu. Chàng văn nhân khi nghe thấy me nàng nói:

Chen vào thật lắm công.
Thầy me em lễ xong,
Quay về nhà ngang bảo:
“Mai mới vào chùa trong”.
Chàng liền lệnh cho tiểu đồng:
Chàng hai má đỏ hồng
Kêu với thằng tiểu đồng
Mang túi thơ bầu rượu:
“Mai ta vào chùa trong!”

Chỉ từ những cử chỉ nhỏ nhặt đó, cô gái tuổi mười lăm đã có một giấc mơ nồng mà chỉ mình cô biết và văn nhân đoán biết. Trái tim cô như rung động trong ngọt ngào:

Đêm hôm ấy em mừng!
Mùi trầm hương bay lừng.
Em nằm nghe tiếng mõ,
Rồi chim kêu trong rừng.
Em mơ, em yêu đời!
Mơ nhiều… Viết thế thôi!
Kẻo ai mà xem thấy,
Nhìn em đến nực cười!

Cuộc vui nào rồi cũng đến lúc kết thúc, nhưng khi thông báo kết thúc hai ngày lễ hội đến với cô gái đang trong giấc mơ yêu, đó như một tiếng sét làm cô rụng rời:

Me vui mừng hả hê:
“Tặc! Con đường mà ghê!”
Thầy kêu: “Mau lên nhé!
Chiều hôm nay ta về.”
Em nghe bỗng rụng rời
Nhìn ai luống nghẹn lời!
Giờ vui đời có vậy,
Thoảng ngày vui qua rồi!

Nguyễn Nhược Pháp đã rất khéo léo khi để cho cảm xúc và sức sống của cô gái được thể hiện qua những câu thơ như thế này:

Làn gió thổi hây hây,
Em nghe tà áo bay,
Em tìm hơi chàng thở!
Chàng ôi, chàng có hay?
Đường đây kia lên giời,
Ta bước tựa vai cười.
Yêu nhau, mãi yêu nhau!
Đi, ta đi, chàng ôi!
Ngun ngút khói hương vàng,
Say trong giấc mơ màng,
Em cầu xin Giời Phật
Sao cho em lấy chàng.

Tôi tin rằng người đọc bài thơ “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp sẽ có ước mong như tôi: “Sao cho em lấy chàng”. Dù tình yêu chỉ mới bừng cháy qua ánh mắt, qua cảm xúc chưa từng chạm vào nhau, chưa từng tâm sự.

Trở lại với bài hát “Em đi Chùa Hương” của ca sỹ Trung Đức. Lời bài hát chỉ có vẻn vẹn 14 câu, có câu năm chữ, có câu sáu chữ, có câu bảy chữ. Trong 14 câu đó, chỉ có sáu câu mang hơi hướng của bài thơ “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp:

Hôm qua em đi chùa Hương
Hoa cỏ còn mờ hơi sương
Cùng thầy mẹ vấn đầu soi gương…

Có lẽ Trung Đức đã thết đãi lại câu chuyện của Nguyễn Nhược Pháp bằng cách thêm vào từ “Hôm qua” và biến đôi dép “cong cong” của cô gái thành đôi dép “cao cao” để làm điều gì đó? Cô gái trong bài hát “Em đi Chùa Hương” của Trung Đức cũng khác hẳn cô gái trong bài thơ “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp. Cô gái trong bài hát “Em đi Chùa Hương” nhí nhảnh, đáng yêu, thích được mọi người ngắm nhìn để cô có thể nói “Em còn bé lắm chứ mấy anh ơi!”. Cô gái trong bài thơ “Chùa Hương” là một cô gái đẹp, kín đáo, sâu sắc – hai cô gái đó khác nhau rất nhiều. Bài hát “Em đi Chùa Hương” là một bài hát hay, được giới trẻ yêu thích, nhưng không nên hiểu lời bài hát đó là bài thơ “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp. Bài thơ “Chùa Hương” là một bài thơ tình rất hay mà mọi người nên đọc và cảm nhận. Tôi xin cám ơn Phạm Hồng Chi đã gợi ý cho tôi.

Hà Nội, 22 tháng 10 năm 2023.

Trái tim người lính.

Nguyễn Văn Nọi

Nguồn: https://izumi.edu.vn/
Danh mục: Kinh nghiệm sống